Şebnem TURHAN

Türkiye’de kredi faizleri Merkez Bankası’nın son iki faiz indirimi ve aldığı makroihtiyati önlemlerle hızla gerilese de bankalar kredi koşullarını sıkılaştırmaya devam ediyor. Merkez Bankası banka kredileri eğilim anketinin sonuçları geride bırakılan üçüncü çeyrekte işletmelere kullandırdıkları kredilere uyguladıkları standartları sıkılaştırdığını gösterirken son çeyrekte ise bütün işletme kredilerinde standartların daha da sıkılaşacağını ortaya koydu. Merkez Bankası Aralık 2021’den sonra temmuz ve ağustos Para Politikaları Kurulu toplantılarında uzun süredir yüzde 14’te sabit bıraktığı politika faizinde indirim döngüsüne başladı. Politika faizi iki toplantıda 100’er baz puan indirildi ve yüzde 12’ye çekildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan da faizde indirimin süreceği ve tek haneye gerileyeceğine sık sık açıklamalarında yer veriyor. Politika faizi inerken kredi faizlerinde de düşüş yaşanıyor ancak kredilerin kullanım standartları gevşeme bir yana daha da sıkılaşıyor. Bankacılık sektörünün kredi koşullarındaki eğilimler ise Merkez Bankası’nın banka kredileri eğilim anketinden takip ediliyor.

Tüm işletme kredi türlerinde sıkılaşacak

Merkez Bankası banka kredileri değişim anketinde yüzde değişimi Merkez Bankası kredi standartları ile kredi koşul ve kuralları için [(biraz gevşetme + çok gevşetme) – (biraz sıkılaştırma + çok sıkılaştırma)] şeklinde, kredi talebi için ise [(biraz artma + çok artma) – (biraz azalma + çok azalma)] şeklinde hesaplıyor. Yani; kredi standartları için net yüzde değişim oranı, standartları bir önceki çeyrek döneme göre gevşettiğini bildiren bankaların oranından standartları sıkılaştırdığını bildiren bankaların oranının çıkartılması ile hesaplanıyor. Dolayısı ile bu oran, standartlarda ya da kredi talebindeki değişimi değil o yönde yanıt bildiren bankaların oranını yansıtıyor. Örneğin işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartların net yüzde değişim Merkez Bankası’nın iki aydır üst üste politika faizinde yaptığı indirim ticari kredi faizlerini de yüzde 20’nin altına çekti. Ancak faiz düşse de Merkez Bankası’nın banka kredi eğilim anketi yılın son çeyreğinde bankaların KOBİ ve büyük işletme kredileri koşullarını sıkılaştıracağını ortaya koydu. oranı -25 ise bankaların net yüzde 25’inin standartları sıkılaştırdığı anlaşılıyor.

Banka kredileri eğilim anketi üçüncü çeyrek sonuçlarına göre bankalar genel olarak işletmelere kullandırdıkları kredilere uyguladıkları standartları sıkılaştırdı. Alt kırılımlar incelendiğinde, kısa vadeli kredilere uygulanan standartlarda bir miktar gevşeme gözlenirken, diğer işletme kredi türlerinde sıkılaşma yaşandı. Ankete göre fon maliyetleri ve bilanço kısıtlamaları ile risk algılaması standartları sıkılaştırıcı yönde etkileyen faktörler oldu. 2022 yılının dördüncü çeyreği için bankaların beklentisi bütün işletme kredi türlerinde standartların sıkılaşacağı yönünde. Konut ve diğer bireysel kredi türlerine uygulanan standartların sıkılaşmaya devam ederken, taşıt kredi türünde ise standartlar gevşedi. Yılın dördüncü çeyreği için beklenti, konut ve diğer bireysel kredi türlerinde standartların sıkılaşacağı, taşıt kredi türünde ise gevşeyeceği yönünde çıktı.

Büyük işletme kredilerinde daha fazla

Ankete göre bankalar genel olarak gelecek üç ayda işletmelerin kredi ve kredi limiti taleplerinin onaylanmasında uygulanan kredi standartlarının ne yönde değişeceğini bekledikleri sorusuna – yüzde 14,7 oranında sıkılaştırma beklentisi olduğunu söyledi. Önceki çeyreklerde küçük ve orta ölçekli işletmelere veriler kredilere ilişkin standartlarda sıkılaşma beklemeyen bankalar üçüncü çeyrekte son çeyrek için sıkılaşma beklentilerinin olduğunu da belirtti. Anket sonucunda bu durum – yüzde 0,8 sıkılaşma beklentisi olarak ölçüldü. Büyük ölçekli işletmelere uygulanacak krediler için de ikinci çeyrekte – yüzde 15 sıkılaşma beklentisi varken bankalarda üçüncü çeyrekte – yüzde 30,7 sonucu geldi. Bu durum bankaların yüzde 30’undan fazlasının büyük ölçekli işletmelere verilecek kredi koşullarının sıkılaşacağını beklediklerini ortaya koydu. Bankaların hem kısa vadeli hem de uzun vadeli krediler için sıkılaşma beklentileri de anket sonuçlarında yer aldı.

Taşıt kredilerinde gevşeme bekleniyor

Bankaların fon sağlama imkânlarının gelişimi incelendiğinde, 2022 yılının üçüncü çeyreğinde yurt içi ve yurt dışı fonlama koşullarının sıkılaşmaya devam etti. 2022 yılının dördüncü çeyreği için beklenti, yurt içi ve yurt dışı fonlama koşullarında sıkılaşmanın devam edeceği yönünde. Anket sonuçlarına göre bireysel kredi türlerine uygulanan standartların da sıkılaşmaya devam ettiği, taşıt kredi türünde ise standartların gevşediği görüldü. Yılın dördüncü çeyreği için beklenti, konut ve diğer bireysel kredi türlerinde standartların sıkılaşacağı, taşıt kredi türünde ise gevşeyeceği yönünde çıktı.

Yabancı para kredi talebi azaldı

Anket sonuçları kredi talebi açısından incelendiğinde, yılın üçüncü çeyreğinde küçük ve orta ölçekli işletmelere verilen krediler, kısa vadeli krediler ve Türk Lirası cinsinden açılan kredilere olan talepte artış gözlenirken, büyük işletmelere verilen krediler, uzun vadeli krediler ve yabancı para cinsinden açılan kredilere olan talepte azalış oldu. Ankete göre stok artırımı ve işletme sermayesi, talebi en çok artıran faktör arasında yer aldı. Yılın dördüncü çeyreği için beklenti, yabancı para cinsinden açılan kredi türünde talebin azalmaya devam edeceği, diğer işletme kredi türlerinde ise talebin artacağı yönünde oldu. Yılın üçüncü çeyreğinde tüm bireysel kredi taleplerinde azalış yaşanırken 2022 yılının dördüncü çeyreği için beklenti, tüm bireysel kredi türlerinde talebin azalmaya devam edeceği beklentisi oluştu.

Bireysel kredi faizleri yavaş geriliyor

Bireysel kredi faizleri de 30 Eylül haftasında düşüş eğilimini sürdürdü. İhtiyaç kredisi faizi yüzde 31,65’e inerken faiz indirimlerinin başladığı 19 Ağustos haftasına göre ise sadece 2.6 puanlık düşüş yaşandı. Taşıt kredi faizleri ise 30 Eylül haftasında yüzde 25,87’ye düştü. Yine 19 Ağustos haftasına göre 1.9 puanlık gerileme var. Konut kredisi faizleri ise iki haftalık yükseliş trendinin ardından 30 Eylül haftasında bir miktar gevşedi ve yüzde 20,42’ye indi. Merkez Bankası’nın politika faizinde indirime başladığı 19 Ağustos haftasında ise konut kredisi faizleri yüzde 18,41 seviyesindeydi. Konut kredisi faizi yaklaşık 2 puan yükseldi.

Ticari kredi faizleri yüzde 20’nin altına geldi

Merkez Bankası haftalık verilerine göre 30 Eylül haftası itibariyle bankaların kredili mevduat hesabı ve ticari kredi kart hariç ticari kredi faizleri yüzde 19,39’a geriledi. Bu 10 Aralık 2021 haftasından bu yana görülen en düşük ticari kredi faizlerine işaret ediyor. Toplam ticari kredi faizi ise yüzde 19,72’ye geriledi. Üst üste gelen politika faizi indirimi ve buna yönelik olarak güncellenen bankaların ek menkul kıymet alımı zorunluluğuna uğramadan uygulayabilecekleri azami kredi faizi oranları da geriliyor. BU durum ticari kredi faizlerinin de inmesine neden oluyor. Merkez Bankası’nın ekim toplantısında da faiz indirim döngüsünü sürdürmesi bu azami faizin daha da gerilemesi sonucunu doğuracak. Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine başladığı ağustos toplantısından bu yana ticari kredi faizleri yaklaşık 6.5 puan geriledi. 22 Temmuz haftasında gördüğü yüzde 31,33 seviyesinden ise 30 Eylül itibariyle yaklaşık 12 puanlık düşüş yaşandı.